Η κρατική παρέμβαση στην ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

Abstract

Αντικείμενο της μελέτης αυτής αποτελεί η διερεύνηση των αιτιών που προκάλεσαν την επέκταση της κρατικής δραστηριότητας στην ελληνική οικονομία την περίοδο του μεσοπολέμου. Βασική υπόθεση εργασίας στη μελέτη αυτή είναι ότι το αίτημα για εθνική ολοκλήρωση σε συνδυασμό με τις συνθήκες που προέκυψαν μετά τη μικρασιατική καταστροφή και τη διεθνή οικονομική κρίση ανέστειλαν τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, η οποία επιχειρήθηκε την πρώτη περίοδο του μεσοπολέμου (1910-1922), ενώ παράλληλα καθόρισαν και τη μεγαλύτερη ανάμειξη του κράτους στη διαχείριση της οικονομίας γενικότερα και του αγροτικού τομέα ειδικότερα. Η μελέτη αποτελείται από οκτώ κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται η αποτίμηση του κόστους των πολεμικών επιχειρήσεων της περιόδου 1912-1923, του τρόπου χρηματοδότησης και των επιπτώσεων που είχε αυτός στη συναλλαγματική και δημοσιονομική ισορροπία της χώρας. Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται ένας απολογισμός του συνολικού δημοσιονομικού βάρους που προέκυψε από τη μαζική εισροή των προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μια συνοπτική αναφορά στα μεγάλα δάνεια που συνομολογήθηκαν από το ελληνικό κράτος στις αγορές του εξωτερικού και εσωτερικού για την αποπληρωμή των τοκοχρεολυσίων και οικονομικών επανορθώσεων του μεγάλου πολέμου, την οικονομική και κοινωνική αφομοίωση του νέου πληθυσμού και τη χρηματοδότηση των μεγάλων παραγωγικών έργων νια την εθνική ενσωμάτωση του βορειοελλαδικού χώρου. Στο ίδιο κεφάλαιο εξετάζονται οι δημοσιονομικές συνέπειες του εξωτερικού δανεισμού, δεδομένου ότι όλα τα εξωτερικά δάνεια συνομολογήθηκαν με «επαχθέστατους όρους». Στα τέταρτο κεφάλαιο εξετάζεται η εξέλιξη της άμεσης φορολογίας την περίοδο του μεσοπολέμου. Ειδικότερα αναλύεται η φορολογική μεταρρύθμιση, η οποία επιχειρήθηκε το 1919 στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του κράτους, καθώς και οι αναδιπλώσεις που έγιναν στη συνέχεια, η κάλυψη των καθαρά ταμειακών αναγκών του δημοσίου προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι νέες συνθήκες που δημιούργησαν η μικρασιατική καταστροφή και η οικονομική ύφεση του 1929. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μια συνοπτική περιγραφή των μεγάλων παραγωγικών έργων που πραγματοποιήθηκαν τη μεσοπολεμική περίοδο στα πλαίσια τόσο της εθνικής ενσωμάτωσης του βορειοελλαδικού χώρου και της Μακεδονίας ειδικότερα όσο και της έντονης ανάγκης για δραστική επέκταση της καλλιεργούμενης γης για την αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος. Παράλληλα με την αποτίμηση των μεγάλων παραγωγικών έργων, τα οποία αποτέλεσαν κοσμογονία στο χώρο της κρατικής παρέμβασης, επιχειρείται και μια εκτίμηση του συνολικού κόστους τους στο πλαίσιο της αναμόρφωσης της οικονομίας. Στο έκτο κεφάλαιο εξετάζεται η παρέμβαση του κράτους στον αγροτικό τομέα της οικονομίας, όπου συντελέστηκε το μεγαλύτερο και το επιτυχέστερο μέρος της προσφυγικής αποκατάστασης. Ειδικότερα, εξετάζεται η αγροτική μεταρρύθμιση και τα προβλήματα που αυτή δημιούργησε καθώς και η αγροτική πολιτική η οποία εφαρμόστηκε τόσο για την αντιμετώπιση των αδιεξόδων όσο και για το ξεπέρασμα των ολέθριων συνεπειών που θα προέκυπταν για την επιβίωση του μεγαλύτερου τμήματος των μικροϊδιοκτητών γης (προσφύγων και μη) από τη διεθνή οικονομική κρίση χωρίς την άσκηση της πολιτικής αυτής. Στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια ανάπτυξης της πολιτικής που ακολούθησε το κράτος για τον επηρεασμό της μεταφοράς παραγωγικών πόρων από άλλους τομείς της οικονομίας προς το βιομηχανικό τομέα. Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο σκιαγραφούνται οι επιπτώσεις που είχε η διεθνής οικονομική ύφεση στη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας έτσι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τα αλλεπάλληλα δάνεια και παρεμβάσεις του κράτους τόσο για τη δημιουργία όρων υποδομής στον αγροτικό τομέα της οικονομίας όσο και για τη στήριξη και συνέχιση της παραγωγής ορισμένων παραδοσιακών εξαγώγιμων αγροτικών προϊόντων. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα.